جستاری در باب روابط ارزش‌های اخلاقی گامی در مسیر کشف نظام اخلاقی قرآن

اگر آموزه‌های قرآن را به چند محور و موضوع اصلی تقسیم کنیم، بی‌شک آموزه‌های اخلاقی آن از منظری، در شمار مهم‌ترین‌ها قرار دارد و چه بسا بتوان اذعان کرد که اگر هستی‌شناسی وحیانی به‌مثابه پایه‌ها و ریشه‌های معارف قرآنی به‌حساب آید و احکام عملی شریعت به‌منزله شاخ و برگ‌های آن شناخته شود، آموزه‌های اخلاقی، ثمره و دستاورد آن شجره طیبه خواهد بود. با این همه از دیرباز در میان اندیشه‌وران مسلمان، این پرسش مطرح بوده است که آیا آموزه‌های اخلاقی قرآن از ساختاری منطقی و منسجم برخوردار است و اجزا و عناصر آن بر اندیشه‌ای نظام‌وار و نگرشی سیستمی استوار است، یا توصیه‌هایی پراکنده و نامنسجم است که از مبنای واحد و ساختاری مرتبط و نظام‌وار برخوردار نیست و در نتیجه، پیوندی جدی و معنادار میان آنها نمی‌توان شناسایی کرد؟ این در حالی است که اثبات تمایز و برتری آموزه‌های اخلاقی اسلام در مقایسه با سایر مکاتب علمی- اخلاقی، در گرو شناخت و کشف نظام اخلاقی اسلام است. کشف روابط میان ارزش­های اخلاقی، گامی نخست و مهم‌ در شناخت نظام اخلاق اسلامیِ مطرح در آیات قرآن است که در این پژوهش ـ به‌عنوان درآمدی بر بحث یاد شده ـ مورد بررسی و مداقّه قرار گرفته است.